ΔΕΚΑΤΗ ΕΚΤΗ ΣΥΝΑΝΤΗΣΙΣ ΤΗΣ ΟΡΘΟΔΟΞΟΥ ΚΑΤΗΧΗΤΙΚΗΣ ΣΧΟΛΗΣ
Μέ τήν βοήθεια τοῦ Θεοῦ πραγματοποιήθηκε τό ἑσπέρας τῆς Κυριακῆς 24ης Ἰανουαρίου/6ης Φεβρουαρίου 2011, ἡ 16η συνάντησις τῆς Ὀρθοδόξου Κατηχητικῆς Σχολῆς. Προηγήθηκε μεθέορτος Ἑσπερινός στό Παρεκκλήσιο τοῦ Ἱεροῦ Ἡσυχαστηρίου Παναγίας Παραμυθίας Ἀχαρνῶν, ἐπί τῆ μνήμει τῆς Ὁσίας Ξένης τῆς Ρωσίδος, τῆς διά Χριστόν Σαλῆς, ὁ ὁποῖος συνδιάσθηκε μέ τόν Ἑσπερινό τοῦ ἁγ. Γρηγορίου τοῦ Θεολόγου.
Κατά τήν 16η συνάντηση ὁ Καθηγητής κ. Ἀντ. Μάρκου ἀνέπτυξε τό θέμα, "Ὁσία Ξένη ἡ διά Χριστόν Σαλή - Ἡ διά Χριστόν σαλότητα ὡς τρόπος ἁγιότητος". Στή συνέχεια δημοσιεύουμε ἀποσπάσματα τῆς εἰσηγήσεως.
Ὁσία Ξένη τῆς Πετρουπόλεως (+ 1796 - 1806)
Τό εὐλογημένο ἄνθος τῆς Ἁγίας Πετρουπόλεως.
Ἔζησε στήν Ἁγία Πετρούπολη κατά τήν βασιλεία τῆς Ἐλισάβετ Πετρόβνα (1709 -1762) καί τῆς Αἰκατερίνης Β' τῆς Μεγάλης (1729 - 1796). Ἦταν σύζυγος τοῦ Ψάλτη τῆς Αὐλῆς Συνταγματάρχη Ἀνδρέα Θεοδώροβιτς, ὁ ὁποῖος ἀπεβίωσε ξαφνικά, κατά τήν διάρκεια ἑνός συμποσίου, χωρίς νά εἶναι προετοιμασμένος μέ τά Μυστήρια τῆς Ἐκκλησίας. Μετά τόν θάνατο τοῦ συζύγου της μοίρασε τήν περιουσία τους στούς πτωχούς, προετοιμάσθηκε μέ διαμονή σέ κοινόβιο γιά 8 χρόνια καί ἐπιστρέφοντας στήν Ἁγία Πετρούπολη, σέ ἔνδειξη ἀγάπης πρός τόν σύζυγό της, "πῆρε πάνω" της τίς ἀμετανόητες ἁμαρτίες του, ντύθηκε τήν στολή του, ἄκουγε στό ὄνομά του καί ὑποκρίθηκε τήν σαλή γιά 45 περίπου χρόνια.
Τό εὐλογημένο ἄνθος τῆς Ἁγίας Πετρουπόλεως.
Ἔζησε στήν Ἁγία Πετρούπολη κατά τήν βασιλεία τῆς Ἐλισάβετ Πετρόβνα (1709 -1762) καί τῆς Αἰκατερίνης Β' τῆς Μεγάλης (1729 - 1796). Ἦταν σύζυγος τοῦ Ψάλτη τῆς Αὐλῆς Συνταγματάρχη Ἀνδρέα Θεοδώροβιτς, ὁ ὁποῖος ἀπεβίωσε ξαφνικά, κατά τήν διάρκεια ἑνός συμποσίου, χωρίς νά εἶναι προετοιμασμένος μέ τά Μυστήρια τῆς Ἐκκλησίας. Μετά τόν θάνατο τοῦ συζύγου της μοίρασε τήν περιουσία τους στούς πτωχούς, προετοιμάσθηκε μέ διαμονή σέ κοινόβιο γιά 8 χρόνια καί ἐπιστρέφοντας στήν Ἁγία Πετρούπολη, σέ ἔνδειξη ἀγάπης πρός τόν σύζυγό της, "πῆρε πάνω" της τίς ἀμετανόητες ἁμαρτίες του, ντύθηκε τήν στολή του, ἄκουγε στό ὄνομά του καί ὑποκρίθηκε τήν σαλή γιά 45 περίπου χρόνια.
Ἔζησε ἄστεγη στούς δρόμους, προσευχομένη τίς νύκτες στά χωράφια ἤ μεταφέροντας τοῦβλα γιά τήν ἀνέγερση Ναῶν, εὐεργετῶντας τούς ἀνθρώπους μέ τά θαυματά της καί χαρίσματα τῆς προοράσεως καί τῆς προφητείας.
Κοιμήθηκε εἰρηνικά μεταξύ τῶν ἐτῶν 1796 καί 1806 καί ἐνταφιάσθηκε στό Κοιμητήριο τοῦ Σμολένσκ. Πάνω στόν τάφο της ὑπῆρξε ἡ ἐξῆς μαρμάρινη ἐπιγραφή, ἕνα περιληπτικό Συναξάριο τοῦ Βίους Της:
"Εἰς τό Ὄνομα τοῦ Πατρός καί τοῦ Υἱοῦ καί τοῦ Ἁγίου Πνεύματος. Ἐνθᾶδε κεῖται τό σῶμα τῆς δούλης τοῦ Θεοῦ Ξένης Γρηγοριέβνας, συζύγου τοῦ Ψάλτου τῆς Αὐλῆς Συνταγματάρχου Ἀνδρέου Θεοδώροβιτς Πετρώφ. Ἐχήρευσε 26 ἐτῶν. Μία προσκυνήτρια ἐπί 45 ἔτη, ἔζησε συνολικῶς 71 ἔτη. Ἦτο γνωστή ὑπό τό ὄνομα Ἀνδρέας Θεοδώροβιτς. Ὁποιοσδήποτε μέ ἐγνώρισε ἄς προσευχηθεῖ γιά τήν ψυχή μου, ὥστε νά σωθεῖ ἡ δική του. ΑΜΗΝ".
Κοιμήθηκε εἰρηνικά μεταξύ τῶν ἐτῶν 1796 καί 1806 καί ἐνταφιάσθηκε στό Κοιμητήριο τοῦ Σμολένσκ. Πάνω στόν τάφο της ὑπῆρξε ἡ ἐξῆς μαρμάρινη ἐπιγραφή, ἕνα περιληπτικό Συναξάριο τοῦ Βίους Της:
"Εἰς τό Ὄνομα τοῦ Πατρός καί τοῦ Υἱοῦ καί τοῦ Ἁγίου Πνεύματος. Ἐνθᾶδε κεῖται τό σῶμα τῆς δούλης τοῦ Θεοῦ Ξένης Γρηγοριέβνας, συζύγου τοῦ Ψάλτου τῆς Αὐλῆς Συνταγματάρχου Ἀνδρέου Θεοδώροβιτς Πετρώφ. Ἐχήρευσε 26 ἐτῶν. Μία προσκυνήτρια ἐπί 45 ἔτη, ἔζησε συνολικῶς 71 ἔτη. Ἦτο γνωστή ὑπό τό ὄνομα Ἀνδρέας Θεοδώροβιτς. Ὁποιοσδήποτε μέ ἐγνώρισε ἄς προσευχηθεῖ γιά τήν ψυχή μου, ὥστε νά σωθεῖ ἡ δική του. ΑΜΗΝ".
Ὁ τάφος της ἀναδείχθηκε πηγή ἰαμάτων. Τά θαύματά της ἀποδεικνύουν τήν παρρησία της πρός τόν Θεό, κυρίως σέ θέματα μέθης, στέγης καί ἐργασίας.
Κατά τήν περίοδο τοῦ ἀθεϊστικοῦ καθεστῶτος, τό Παρεκκλήσιο τοῦ τάφου της μετατράπηκε σέ ἐργαστήριο γλυπτικῆς, ὁ λαός ὅμως συνέχισε νά προσφεύγει στίς πρεσβείες της. Μετά τήν πτώση τοῦ κομμουνιστικοῦ καθεστώτος ἐπιστράφηκε στήν Ἐκκλησία καί σήμερα ἀποτελεῖ τόπο προσκυνήματος.
Κατά τήν περίοδο τοῦ ἀθεϊστικοῦ καθεστῶτος, τό Παρεκκλήσιο τοῦ τάφου της μετατράπηκε σέ ἐργαστήριο γλυπτικῆς, ὁ λαός ὅμως συνέχισε νά προσφεύγει στίς πρεσβείες της. Μετά τήν πτώση τοῦ κομμουνιστικοῦ καθεστώτος ἐπιστράφηκε στήν Ἐκκλησία καί σήμερα ἀποτελεῖ τόπο προσκυνήματος.
Ἡ μνήμη της τιμᾶται τήν 24η Ἰανουαρίου.
Διά Χριστόν Σαλότης - Ἡ ἀκενόδοξος ἀρετή
Ἡ διά Χριστόν Σαλότης εἶναι μία σπάνια καί ἰδιατέρως ἐπώδυνη μορφή ἀσκήσεως, τήν ὁποία χρησιμοποίησαν γιά τήν ἐν Χριστῷ τελείωσή τους κάποιοι Ἅγιοι, ἐλάχιστοι ἀριθμητικά σέ σχέση μέ τίς χιλιάδες τῶν γνωστῶν Ἁγίων. Συνίσταται στή θεληματική μωρία. Ὁ ἀσκούμενος - συνήθως μετά ἀπό θεία πρόσκληση, σέ κάποιες περιπτώσεις μέσῳ κάποιου ὁράματος, σέ κάποιες ἄλλες μέσῳ τῆς ὑποδείξεως κάποιου χαρισματικοῦ καί διακριτικοῦ Πνευματικοῦ - ἀρχίζει νά φαίνεται στόν κόσμο σάν διανοητικά καθυστερημένος ἤ ψυχολογικά διαταραγμένος. Οἱ πράξεις του ἀπέχουν τῆς κοινῆς λογικῆς καί ἡ συμπεριφορά του εἶναι συνήθως προκλητική, οὐδέποτε ὅμως ἐπικίνδυνη γιά τόν ἑαυτό του καί κυρίως γιά τούς ἄλλους.
"Ἡ διά Χριστόν μωρία - κατά τόν Καθηγητή E. Benz - αὐτή καθ' ἑαυτή γίνεται κατανοητή σάν χάρισμα, σάν ἕνα εἰδικό δῶρο τοῦ Πνεύματος καί τῆς χάριτος, σάν ἕνας ἐξοπλισμός μέ εἰδική πνευματική δύναμη" (E. Benz, "Heilige Narrheit", σελ. 12).
"Ἕνας ἄνθρωπος χαρακτηρίζεται "διά Χριστόν Σαλός" - γράφει ὁ Καθηγητής Ἰω. Κορναράκης - λόγῳ τῆς ἰδιόμορφης, περίεργης ἤ παράξενης, γιά τήν κοινή λογική, συμπεριφορᾶς του. Ὁ τρόπος τῆς ζωῆς του, τά φερσίματά του καί τά καμώματά του καί γενικά ἡ ὅλη εἰκόνα του, φαίνεται νά ταιριάζει μέ τήν εἰκόνα κάποιου ἀνθρώπου, πού ἔχει, σέ μικρό ἤ μεγάλο βαθμό, σαλεμένα τά μυαλά του... Περίπου τέτοια εἶναι ἡ ἐξωτερική εἰκόνα τοῦ διά Χριστόν Σαλοῦ ἀνθρώπου. Ἀλλά ἡ ἐσωτερική πραγματικότητα τῆς ψυχικῆς του ζωῆς εἶναι τελείως διαφορετική· ἐπειδή ἡ σαλότητα τοῦ ἀνθρώπου αὐτοῦ δέν εἶναι παθολογική κατάσταση, μέ τήν ἔννοια τῆς ψυχοπαθολογικῆς συμπτωματολογίας, ἀλλά ἔκφραση καί βεβαίωση μιᾶς σπάνιας πνευματικῆς καί μάλιστα χαρισματικῆς δυναμικότητος" (Ἰω. Κορναράκη, "Ταρσώ ἡ διά Χριστόν Σαλή", σελ. 85 - 86).
Ἡ Σαλότητα ἤ διά Χριστόν μωρία, γράφει ὁ Π. Μαρτίνης στήν σχετική διδακτορική του διατριβή πού ὑποβλήθηκε στό Pontificiο Institutο Orientale τῆς Ρώμης, εἶναι "ἕνα φαινόμενο, ἴσως τό πιό παράξενο, τό πιό συγκλονιστικό. Σαλός σημαίνει τρελός. Ἕνα εἶδος τρέλας γιά τόν Χριστό πάθαιναν καί οἱ Μοναχοί πού ἀσκοῦσαν τήν Σαλότητα. Ἕνας θεῖος "ἔρως" καί μία ἔνθεη ἀγάπη τούς ὁδηγοῦσε στό νά κάνουν τρέλες καί παράλογες πράξεις, γιά νά δώσουν καί τά δικά τους μηνύματα στόν κόσμο. Γιατί τίς παράδοξες πράξεις τους οἱ Σαλοί τίς κάνουν μέσα στόν κόσμο. "Ἐμπαίζουν" τόν κόσμο καί "ἐμπαίζονται" ἀπ' αὐτόν.
Τό βασικό μήνυμα τῶν Σαλῶν Ἁγίων εἶναι: "Ἀνακαλύψτε τήν ἀμαρτία παντοῦ· μπεῖτε παντοῦ, συναναστραφεῖτε τούς πάντες· ξεσκεπάστε τήν ἁμαρτία, ἀλλά ντύστε μέ τήν ἀγάπη σας τόν ἁμαρτωλό". Ἔτσι, μέ ὅση εὐκολία πηγαίνουν στίς Ἐκκλησίες, μέ τήν ἴδια ἄνεση μπαίνουν στίς ταβέρνες, στά σημόσια λουτρά καί τά κακόφημα σπίτια. Μέ τόν τρόπο πού ἀνακαλύπτουν τήν ἁμαρτία ἐκεῖ πού ὑπάρχει, μέ τόν ἴδιο τρόπο τήν ἀποκαλύπτουν ἐκεῖ πού δέν ὑπάρχει.
Περπατοῦν στούς δρόμους χορεύοντας, κάνουν ἀστεῖα στούς ἀνθρώπους καί "παίζουν" μαζί τους. Καί μέσα ἀπ' ὅλα αὐτά ἀποκαλύπτουν μέ τό διορατικό τους χάρισμα κάποιο σκάνδαλο καί προειδοποιοῦν ἔμμεσα τούς ἀνθρώπους γιά κάποιο ἁμάρτημα πού σκέφτονται νά κάνουν.
Ἡ Σαλότης γίνεται ἕνα ἐπικινδυνο "παιχνίδι" γιά τόν ἀσκητή, ὁ ὁποῖος φαινομενικά τουλάχιστον ἀρνεῖται τά μοναχικά καί ἀσκητικά ἰδεώδη. Ὁ Σαλός καταλύει τήν Παρασκευή γιά νά νηστέψει τήν Πέμπτη! Τρώει λαίμαργα καί μέχρι σκανδαλισμοῦ, γιά νά βρεθεῖ κάποια ἄλλη φορά μισοπεθαμένος ἀπό τήν πεῖνα. Κι αὐτό γίνεται γιά νά ἐξαπατήσει καί νά κρύψει τό μυστικό του "παιχνίδι". Κι ἄν αὐτό κάποτε μαθευτεῖ καί μαζί του καί ἡ ἁγιότητά του, τότε ὁ Σαλός ἐξαφανίζεται". (Π. Μαρτίνη, "Ὁ Σαλός ἅγ. Ἀνδρέας καί ἡ Σαλότητα στήν Ὀρθόδοξη Ἐκκλησία", 1988, σελ. 9 - 10).
"Ὁ Σαλός εἶναι ἕνας πτωχός - σημειώνει ὁ N. Gorodetsky, - ἕνας ἀνεπαρκής, ἄξιος ἀστεϊσμοῦ, ἀκόμη καί κτηνωδίας... Ἀλλά ἡ μνήμη τοῦ Σταυροῦ καί τῆς Σταυρώσεως, ἡ μνήμη τοῦ ὅ,τι Ἐκεῖνος κολαφίσθηκε, ραπίσθηκε καί μαστιγώθηκε, ζῆ στήν καρδιά του καί τόν βιάζει χάριν τοῦ Χριστοῦ, νά ἀντέχει κάθε στιγμή τό ὄνειδος καί τόν διωγμό" (N. Gorodetsky, "The humiliated Christ in modern Russian thought", σελ. 120).
"Ὁ Σαλός - γράφει ὁ Ἐπίσκοπος Διοκλείας Κάλλιστος - εἶναι ἔνας ξένος. Εἶναι ἐλεύθερος ἀπό τούς κανονικούς δεσμούς τῆς οἰκογενειακῆς ζωῆς (δέν εἶναι κανενός γιός, ἀδελφός καί πατέρας), χωρίς σπίτι, ἕνας περιπλανόμενος, συχνά κάποιος ἐξόριστος. Συνήθως δέν εἶναι ἐρημίτης καί περνᾶ τήν ζωή του μαζί μέ τούς ἀνθρώπους. Μολαταῦτα παραμένει κατά κάποιο τρόπο ξένος, ἄπολις, στό περιθώριο τῆς ὀργανωμένης κοινωνίας, στό μέσο τοῦ κόσμου χωρίς ὅμως νά προέρχεται ἀπ' αὐτόν. Ὁ Σαλός εἶναι ἐλεύθερος, ἕνας ἄγνωστος, καί γι' αὐτό μπορεῖ, νά ἐκπληρώνει ἕναν προφητικό ρόλο...
Ὁ Σαλός, δυνάμει τῆς ἐσχάτης πτωχείας του, τῆς ἐθελούσιας ἀπόρριψης κάθε ἐξωτερικῆς συμβατικότητας ἤ ἐξασφαλίσης, εἶναι ἐλεύθερος νά λέει τήν ἀλήθεια, ἀκόμη καί στόν ἴδιο τόν Ἀνώτατο Ἄρχοντα, τόν Αὐτοκράτορα - Τσάρο". (ἐπ. Καλλίστου Γουέαρ, "Ὁ διά Χριστόν Σαλός - Προφήτης καί Ἀπόστολος"· τόμος "Ἑνότης ἐν τῇ ποικιλίᾳ", σελ. 103 καί 105).
"Ἡ μωρία τῶν Σαλῶν - γράφει ὁ Καθηγητής Δημ. Τσάμης - συνήθως ἐκδηλώνοταν μέ παράδοξες καί ἀμφιλεγόμενες πράξεις, μέ κύριο στόχο νά προσβάλουν τήν συμβατική ἠθική καί τό ἐκκλησιαστικό κατεστημένο πού εἶχε χάσει τήν χαρισματική του διάσταση. Ὅπως ἦταν ἑπόμενο, τέτοιες πράξεις δημιουργοῦσαν βίαιες ἀντιδράσεις καί ἱσχυρό σκανδαλισμό σέ ἀρκετούς πιστούς". (Δημ. Τσάμη, "Ἁγιολογία", 1985, σελ. 151).
Ἡ Σαλότητα προῆλθε ἀπό τήν αὐστηρή ἄσκηση πού ἐμφανίσθηκε στούς κόλπους τῆς Ἐκκλησίας ἀπό τόν 2ο ἤδη μ. Χ. αἰῶνα. Ἡ αὐστηρή αὐτή ἄσκηση ἦταν ἡ ἀντίδραση τῶν Χριστιανῶν στήν σύγχρονή τους διαφθορά καί στούς ἐναντίον τους διωγμούς, κυρίως τῶν Ρωμαίων καί τῶν Περσῶν Αὐτοκρατόρων. Ἀργότερα, τόν 4ο αἰ. μέ τήν παύση τῶν διωγμῶν, ὁ Μοναχισμός θεωρήθηκε σάν μαρτύριο τῆς συνειδήσεως καί τό μαρτύριο σάν μέσο ἁγιασμοῦ ἀντικαταστάθηκε ἀπό τήν ἀπόταξη τοῦ κόσμου γιά τήν ἀγάπη τοῦ Χριστοῦ. Κάποιες ἀκραῖες μάλιστα μορφές Μοναχισμοῦ - ὅπως ἡ ἄσκηση πάνω σέ στύλους ("Στυλίτες", λ.χ. ὁ ὅσ. Συμεών στήν Συρία) καί σέ δένδρα ("Δενδρίτες", ὅπως ὁ ὅσ. Δαβίδ τῆς Θεσσαλονίκης) καί ὁ συναγελασμός μέ τά ἄγρια ζῶα ("Βοσκοί") - εἶναι πράγματι μαρτυρικές.
"Στήν ἔρημο - γράφει ἡ Εἰρ. Γκοραϊνωφ - πρέπει νά ψάξουμε τίς ἀρχές αὐτῆς τῆς ἀσυνήθιστης κλήσεως πού εἶναι ἡ διά Χριστόν Σαλότης. Γιά νά ἀποφύγουν τήν πνευματική ἐξουδετέρωση ἀπό τήν περιρρέουσα χλιαρότητα οἱ Παῦλοι, οἱ Ἀντώνιοι καί οἱ Μακάριοι ἀναζητοῦν, ἀπό ἀγάπη γιά τόν Χριστό, αὐτήν τήν φλογισμένη μοναξιά". (Εἰρ. Γκοραϊνωφ, "Οἱ διά Χριστόν Σαλοί", 1993, σελ. 23).
Ἀπό τήν ἔρημο τῆς Συρίας καί τῆς Αἰγύπτου, κατά τόν 4ο αἰῶνα, θά ἔρθουν στόν κόσμο οἱ πρῶτοι διά Χριστόν Σαλοί. Οἱ Ἱστορικοί τῆς Ἐκκλησίας Εὐάγριος καί Νικηφόρος Κάλλιστος μιλοῦν "περί τῶν ἐξ ἐρήμου ἀπερχομένων μοναχῶν καί ὑποκρινομένων σαλότητα ἐν τῶ κόσμῳ" (Αὐγουστίνου Μοναχοῦ Ἰορδανίτου, "Βίος καί Πολιτεία τοῦ Ὁσίου Πατρός ἡμῶν Ἀνδρέου τοῦ διά Χριστόν Σαλοῦ", 1912, σελ. 5).
"Ὑπάρχουν ἐλάχιστοι - γράφει ὁ Εὐάγριος - ὅμως ὑπάρχουν αὐτοί οἱ ἀσκητές, οἱ ὁποῖοι ἀφοῦ πετύχουν τήν ἀπάθεια ἐπιστρέφουν στόν κόσμο. Αὐτοί κάνουν τούς τρελούς μέ σκοπό νά ὑποτάξουν τόν ἐγωϊσμό καί τήν κενοδοξία. Καί χωρίς νά κρύβονται τρῶνε στά καπηλειά καί στίς διάφορες ταβέρνες. Ἀκόμη καί στά δημόσια λουτρά συζητοῦν καί συλλούονται μέ τίς γυναῖκες, χωρίς νά σκανδαλίζονται. Ἔτσι συναναστρέφονται τό ἴδιο τούς ἄνδρες καί τίς γυναῖκες. Σ' αὐτόν τό θεῖο καί πανάριστο βίο αὐτῶν τῶν ἀσκητῶν ἡ ἀρετή, ἀντίθετα ἀπό τήν φύση, ἔχει δημιουργήσει δικούς της νόμους". (Ἐκκλησιαστική Ἱστορία, βιβλίο Α, κεφ. ΚΑ· P. G. 86, β' μέρος, σελ. 2480 - 84).
"Ἄν καί ἦταν γεμᾶτος σοφία καί χάρη - γράφει ὁ Νικηφόρος Κάλλιστος γιά τόν ὅσ. Συμεών τῆς Ἔμεσσας - προσποιοῦνταν τόν τρελλό, ἀφοῦ ἔβγαζε ἀπό πάνω του τήν κούφια δόξα, θεωρώντας την στ' ἀλήθεια ὡς ἀδοξία. Ἐάν κάποιος καταλάβαινε τήν ἀρετή του καί πήγαινε νά τόν προσκυνήσει, θύμωνε καί ἀμέσως ἔφευγε. Πρόσεχε πολύ αὐτό πού ἔκανε κρυφά νά μή φανερωθεῖ κι ἔτσι γίνει γνωστή ἡ ἀρετή του" (Ἐκκλησιαστική Ἱστορία , βιβλίο 17, κεφ. 22· P. G. 147, 273 - 276).
"Ἡ κλήση γιά τήν διά Χριστόν Σαλότητα - ἐπισημαίνει ὁ Ἐπίσκοπος Διοκλείας Κάλλιστος - εἶναι χαρακτηριστικό τοῦ Ἑλληνικοῦ καί Συριακοῦ Χριστιανισμοῦ ἀπό τόν 4ο αἰ. καἰ ἐφεξῆς. Ἅγιοι Σαλοί ἀνευρίσκονται ἐπίσης στήν Χριστιανική Δύση, καθώς καί ἐντελῶς ἔξω ἀπό τήν Χριστιανική Παράδοση, ἀνάμεσα π.χ. στούς Ἰουδαίους Χασιδίμ, τούς Σούφι τοῦ Ἰσλάμ καί τούς Βουδιστές Ζέν". (ἐπ. Καλλίστου αὐτ., σελ. 106).
Ἡ διά Χριστόν Σαλότης εἶναι μία σπάνια καί ἰδιατέρως ἐπώδυνη μορφή ἀσκήσεως, τήν ὁποία χρησιμοποίησαν γιά τήν ἐν Χριστῷ τελείωσή τους κάποιοι Ἅγιοι, ἐλάχιστοι ἀριθμητικά σέ σχέση μέ τίς χιλιάδες τῶν γνωστῶν Ἁγίων. Συνίσταται στή θεληματική μωρία. Ὁ ἀσκούμενος - συνήθως μετά ἀπό θεία πρόσκληση, σέ κάποιες περιπτώσεις μέσῳ κάποιου ὁράματος, σέ κάποιες ἄλλες μέσῳ τῆς ὑποδείξεως κάποιου χαρισματικοῦ καί διακριτικοῦ Πνευματικοῦ - ἀρχίζει νά φαίνεται στόν κόσμο σάν διανοητικά καθυστερημένος ἤ ψυχολογικά διαταραγμένος. Οἱ πράξεις του ἀπέχουν τῆς κοινῆς λογικῆς καί ἡ συμπεριφορά του εἶναι συνήθως προκλητική, οὐδέποτε ὅμως ἐπικίνδυνη γιά τόν ἑαυτό του καί κυρίως γιά τούς ἄλλους.
"Ἡ διά Χριστόν μωρία - κατά τόν Καθηγητή E. Benz - αὐτή καθ' ἑαυτή γίνεται κατανοητή σάν χάρισμα, σάν ἕνα εἰδικό δῶρο τοῦ Πνεύματος καί τῆς χάριτος, σάν ἕνας ἐξοπλισμός μέ εἰδική πνευματική δύναμη" (E. Benz, "Heilige Narrheit", σελ. 12).
"Ἕνας ἄνθρωπος χαρακτηρίζεται "διά Χριστόν Σαλός" - γράφει ὁ Καθηγητής Ἰω. Κορναράκης - λόγῳ τῆς ἰδιόμορφης, περίεργης ἤ παράξενης, γιά τήν κοινή λογική, συμπεριφορᾶς του. Ὁ τρόπος τῆς ζωῆς του, τά φερσίματά του καί τά καμώματά του καί γενικά ἡ ὅλη εἰκόνα του, φαίνεται νά ταιριάζει μέ τήν εἰκόνα κάποιου ἀνθρώπου, πού ἔχει, σέ μικρό ἤ μεγάλο βαθμό, σαλεμένα τά μυαλά του... Περίπου τέτοια εἶναι ἡ ἐξωτερική εἰκόνα τοῦ διά Χριστόν Σαλοῦ ἀνθρώπου. Ἀλλά ἡ ἐσωτερική πραγματικότητα τῆς ψυχικῆς του ζωῆς εἶναι τελείως διαφορετική· ἐπειδή ἡ σαλότητα τοῦ ἀνθρώπου αὐτοῦ δέν εἶναι παθολογική κατάσταση, μέ τήν ἔννοια τῆς ψυχοπαθολογικῆς συμπτωματολογίας, ἀλλά ἔκφραση καί βεβαίωση μιᾶς σπάνιας πνευματικῆς καί μάλιστα χαρισματικῆς δυναμικότητος" (Ἰω. Κορναράκη, "Ταρσώ ἡ διά Χριστόν Σαλή", σελ. 85 - 86).
Ἡ Σαλότητα ἤ διά Χριστόν μωρία, γράφει ὁ Π. Μαρτίνης στήν σχετική διδακτορική του διατριβή πού ὑποβλήθηκε στό Pontificiο Institutο Orientale τῆς Ρώμης, εἶναι "ἕνα φαινόμενο, ἴσως τό πιό παράξενο, τό πιό συγκλονιστικό. Σαλός σημαίνει τρελός. Ἕνα εἶδος τρέλας γιά τόν Χριστό πάθαιναν καί οἱ Μοναχοί πού ἀσκοῦσαν τήν Σαλότητα. Ἕνας θεῖος "ἔρως" καί μία ἔνθεη ἀγάπη τούς ὁδηγοῦσε στό νά κάνουν τρέλες καί παράλογες πράξεις, γιά νά δώσουν καί τά δικά τους μηνύματα στόν κόσμο. Γιατί τίς παράδοξες πράξεις τους οἱ Σαλοί τίς κάνουν μέσα στόν κόσμο. "Ἐμπαίζουν" τόν κόσμο καί "ἐμπαίζονται" ἀπ' αὐτόν.
Τό βασικό μήνυμα τῶν Σαλῶν Ἁγίων εἶναι: "Ἀνακαλύψτε τήν ἀμαρτία παντοῦ· μπεῖτε παντοῦ, συναναστραφεῖτε τούς πάντες· ξεσκεπάστε τήν ἁμαρτία, ἀλλά ντύστε μέ τήν ἀγάπη σας τόν ἁμαρτωλό". Ἔτσι, μέ ὅση εὐκολία πηγαίνουν στίς Ἐκκλησίες, μέ τήν ἴδια ἄνεση μπαίνουν στίς ταβέρνες, στά σημόσια λουτρά καί τά κακόφημα σπίτια. Μέ τόν τρόπο πού ἀνακαλύπτουν τήν ἁμαρτία ἐκεῖ πού ὑπάρχει, μέ τόν ἴδιο τρόπο τήν ἀποκαλύπτουν ἐκεῖ πού δέν ὑπάρχει.
Περπατοῦν στούς δρόμους χορεύοντας, κάνουν ἀστεῖα στούς ἀνθρώπους καί "παίζουν" μαζί τους. Καί μέσα ἀπ' ὅλα αὐτά ἀποκαλύπτουν μέ τό διορατικό τους χάρισμα κάποιο σκάνδαλο καί προειδοποιοῦν ἔμμεσα τούς ἀνθρώπους γιά κάποιο ἁμάρτημα πού σκέφτονται νά κάνουν.
Ἡ Σαλότης γίνεται ἕνα ἐπικινδυνο "παιχνίδι" γιά τόν ἀσκητή, ὁ ὁποῖος φαινομενικά τουλάχιστον ἀρνεῖται τά μοναχικά καί ἀσκητικά ἰδεώδη. Ὁ Σαλός καταλύει τήν Παρασκευή γιά νά νηστέψει τήν Πέμπτη! Τρώει λαίμαργα καί μέχρι σκανδαλισμοῦ, γιά νά βρεθεῖ κάποια ἄλλη φορά μισοπεθαμένος ἀπό τήν πεῖνα. Κι αὐτό γίνεται γιά νά ἐξαπατήσει καί νά κρύψει τό μυστικό του "παιχνίδι". Κι ἄν αὐτό κάποτε μαθευτεῖ καί μαζί του καί ἡ ἁγιότητά του, τότε ὁ Σαλός ἐξαφανίζεται". (Π. Μαρτίνη, "Ὁ Σαλός ἅγ. Ἀνδρέας καί ἡ Σαλότητα στήν Ὀρθόδοξη Ἐκκλησία", 1988, σελ. 9 - 10).
"Ὁ Σαλός εἶναι ἕνας πτωχός - σημειώνει ὁ N. Gorodetsky, - ἕνας ἀνεπαρκής, ἄξιος ἀστεϊσμοῦ, ἀκόμη καί κτηνωδίας... Ἀλλά ἡ μνήμη τοῦ Σταυροῦ καί τῆς Σταυρώσεως, ἡ μνήμη τοῦ ὅ,τι Ἐκεῖνος κολαφίσθηκε, ραπίσθηκε καί μαστιγώθηκε, ζῆ στήν καρδιά του καί τόν βιάζει χάριν τοῦ Χριστοῦ, νά ἀντέχει κάθε στιγμή τό ὄνειδος καί τόν διωγμό" (N. Gorodetsky, "The humiliated Christ in modern Russian thought", σελ. 120).
"Ὁ Σαλός - γράφει ὁ Ἐπίσκοπος Διοκλείας Κάλλιστος - εἶναι ἔνας ξένος. Εἶναι ἐλεύθερος ἀπό τούς κανονικούς δεσμούς τῆς οἰκογενειακῆς ζωῆς (δέν εἶναι κανενός γιός, ἀδελφός καί πατέρας), χωρίς σπίτι, ἕνας περιπλανόμενος, συχνά κάποιος ἐξόριστος. Συνήθως δέν εἶναι ἐρημίτης καί περνᾶ τήν ζωή του μαζί μέ τούς ἀνθρώπους. Μολαταῦτα παραμένει κατά κάποιο τρόπο ξένος, ἄπολις, στό περιθώριο τῆς ὀργανωμένης κοινωνίας, στό μέσο τοῦ κόσμου χωρίς ὅμως νά προέρχεται ἀπ' αὐτόν. Ὁ Σαλός εἶναι ἐλεύθερος, ἕνας ἄγνωστος, καί γι' αὐτό μπορεῖ, νά ἐκπληρώνει ἕναν προφητικό ρόλο...
Ὁ Σαλός, δυνάμει τῆς ἐσχάτης πτωχείας του, τῆς ἐθελούσιας ἀπόρριψης κάθε ἐξωτερικῆς συμβατικότητας ἤ ἐξασφαλίσης, εἶναι ἐλεύθερος νά λέει τήν ἀλήθεια, ἀκόμη καί στόν ἴδιο τόν Ἀνώτατο Ἄρχοντα, τόν Αὐτοκράτορα - Τσάρο". (ἐπ. Καλλίστου Γουέαρ, "Ὁ διά Χριστόν Σαλός - Προφήτης καί Ἀπόστολος"· τόμος "Ἑνότης ἐν τῇ ποικιλίᾳ", σελ. 103 καί 105).
"Ἡ μωρία τῶν Σαλῶν - γράφει ὁ Καθηγητής Δημ. Τσάμης - συνήθως ἐκδηλώνοταν μέ παράδοξες καί ἀμφιλεγόμενες πράξεις, μέ κύριο στόχο νά προσβάλουν τήν συμβατική ἠθική καί τό ἐκκλησιαστικό κατεστημένο πού εἶχε χάσει τήν χαρισματική του διάσταση. Ὅπως ἦταν ἑπόμενο, τέτοιες πράξεις δημιουργοῦσαν βίαιες ἀντιδράσεις καί ἱσχυρό σκανδαλισμό σέ ἀρκετούς πιστούς". (Δημ. Τσάμη, "Ἁγιολογία", 1985, σελ. 151).
Ἡ Σαλότητα προῆλθε ἀπό τήν αὐστηρή ἄσκηση πού ἐμφανίσθηκε στούς κόλπους τῆς Ἐκκλησίας ἀπό τόν 2ο ἤδη μ. Χ. αἰῶνα. Ἡ αὐστηρή αὐτή ἄσκηση ἦταν ἡ ἀντίδραση τῶν Χριστιανῶν στήν σύγχρονή τους διαφθορά καί στούς ἐναντίον τους διωγμούς, κυρίως τῶν Ρωμαίων καί τῶν Περσῶν Αὐτοκρατόρων. Ἀργότερα, τόν 4ο αἰ. μέ τήν παύση τῶν διωγμῶν, ὁ Μοναχισμός θεωρήθηκε σάν μαρτύριο τῆς συνειδήσεως καί τό μαρτύριο σάν μέσο ἁγιασμοῦ ἀντικαταστάθηκε ἀπό τήν ἀπόταξη τοῦ κόσμου γιά τήν ἀγάπη τοῦ Χριστοῦ. Κάποιες ἀκραῖες μάλιστα μορφές Μοναχισμοῦ - ὅπως ἡ ἄσκηση πάνω σέ στύλους ("Στυλίτες", λ.χ. ὁ ὅσ. Συμεών στήν Συρία) καί σέ δένδρα ("Δενδρίτες", ὅπως ὁ ὅσ. Δαβίδ τῆς Θεσσαλονίκης) καί ὁ συναγελασμός μέ τά ἄγρια ζῶα ("Βοσκοί") - εἶναι πράγματι μαρτυρικές.
"Στήν ἔρημο - γράφει ἡ Εἰρ. Γκοραϊνωφ - πρέπει νά ψάξουμε τίς ἀρχές αὐτῆς τῆς ἀσυνήθιστης κλήσεως πού εἶναι ἡ διά Χριστόν Σαλότης. Γιά νά ἀποφύγουν τήν πνευματική ἐξουδετέρωση ἀπό τήν περιρρέουσα χλιαρότητα οἱ Παῦλοι, οἱ Ἀντώνιοι καί οἱ Μακάριοι ἀναζητοῦν, ἀπό ἀγάπη γιά τόν Χριστό, αὐτήν τήν φλογισμένη μοναξιά". (Εἰρ. Γκοραϊνωφ, "Οἱ διά Χριστόν Σαλοί", 1993, σελ. 23).
Ἀπό τήν ἔρημο τῆς Συρίας καί τῆς Αἰγύπτου, κατά τόν 4ο αἰῶνα, θά ἔρθουν στόν κόσμο οἱ πρῶτοι διά Χριστόν Σαλοί. Οἱ Ἱστορικοί τῆς Ἐκκλησίας Εὐάγριος καί Νικηφόρος Κάλλιστος μιλοῦν "περί τῶν ἐξ ἐρήμου ἀπερχομένων μοναχῶν καί ὑποκρινομένων σαλότητα ἐν τῶ κόσμῳ" (Αὐγουστίνου Μοναχοῦ Ἰορδανίτου, "Βίος καί Πολιτεία τοῦ Ὁσίου Πατρός ἡμῶν Ἀνδρέου τοῦ διά Χριστόν Σαλοῦ", 1912, σελ. 5).
"Ὑπάρχουν ἐλάχιστοι - γράφει ὁ Εὐάγριος - ὅμως ὑπάρχουν αὐτοί οἱ ἀσκητές, οἱ ὁποῖοι ἀφοῦ πετύχουν τήν ἀπάθεια ἐπιστρέφουν στόν κόσμο. Αὐτοί κάνουν τούς τρελούς μέ σκοπό νά ὑποτάξουν τόν ἐγωϊσμό καί τήν κενοδοξία. Καί χωρίς νά κρύβονται τρῶνε στά καπηλειά καί στίς διάφορες ταβέρνες. Ἀκόμη καί στά δημόσια λουτρά συζητοῦν καί συλλούονται μέ τίς γυναῖκες, χωρίς νά σκανδαλίζονται. Ἔτσι συναναστρέφονται τό ἴδιο τούς ἄνδρες καί τίς γυναῖκες. Σ' αὐτόν τό θεῖο καί πανάριστο βίο αὐτῶν τῶν ἀσκητῶν ἡ ἀρετή, ἀντίθετα ἀπό τήν φύση, ἔχει δημιουργήσει δικούς της νόμους". (Ἐκκλησιαστική Ἱστορία, βιβλίο Α, κεφ. ΚΑ· P. G. 86, β' μέρος, σελ. 2480 - 84).
"Ἄν καί ἦταν γεμᾶτος σοφία καί χάρη - γράφει ὁ Νικηφόρος Κάλλιστος γιά τόν ὅσ. Συμεών τῆς Ἔμεσσας - προσποιοῦνταν τόν τρελλό, ἀφοῦ ἔβγαζε ἀπό πάνω του τήν κούφια δόξα, θεωρώντας την στ' ἀλήθεια ὡς ἀδοξία. Ἐάν κάποιος καταλάβαινε τήν ἀρετή του καί πήγαινε νά τόν προσκυνήσει, θύμωνε καί ἀμέσως ἔφευγε. Πρόσεχε πολύ αὐτό πού ἔκανε κρυφά νά μή φανερωθεῖ κι ἔτσι γίνει γνωστή ἡ ἀρετή του" (Ἐκκλησιαστική Ἱστορία , βιβλίο 17, κεφ. 22· P. G. 147, 273 - 276).
"Ἡ κλήση γιά τήν διά Χριστόν Σαλότητα - ἐπισημαίνει ὁ Ἐπίσκοπος Διοκλείας Κάλλιστος - εἶναι χαρακτηριστικό τοῦ Ἑλληνικοῦ καί Συριακοῦ Χριστιανισμοῦ ἀπό τόν 4ο αἰ. καἰ ἐφεξῆς. Ἅγιοι Σαλοί ἀνευρίσκονται ἐπίσης στήν Χριστιανική Δύση, καθώς καί ἐντελῶς ἔξω ἀπό τήν Χριστιανική Παράδοση, ἀνάμεσα π.χ. στούς Ἰουδαίους Χασιδίμ, τούς Σούφι τοῦ Ἰσλάμ καί τούς Βουδιστές Ζέν". (ἐπ. Καλλίστου αὐτ., σελ. 106).
Δεν υπάρχουν σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου